αρχική σελίδαΜια βραχογραφία στο λιμάνι της Μύρινας

 

Στη δυτική ακτή της Λήμνου, μέσα στο φυσικό λιμάνι της Μύρινας, στους πρόποδες του λόφου του Κάστρου, είναι χαραγμένη, πάνω στην κατακόρυφη επιφάνεια ενός λαξευμένου βράχου, παράσταση κωπήλατου πλοίου. Είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τις διαβρωμένες γραμμέςπου σχηματίζουν το σκαρί και τα κουπιά και οι πολύχρωμοι λειχήνες του βράχου μαζί με το ποδοσφαιρικό σύνθημα που έχει δυστυχώς γραφτεί ακριβώς επάνω στην εικόνα , μπερδεύουν ακόμη περισσότερο τον μελετητή.

Άποψη της Μύρινας-στο βάθος το λιμάνιΗ χρονολόγηση παρουσιάζει δυσκολίες, από τη μια λόγω της κακής διατήρησης της επιφάνειας του βράχου, και από την άλλη γιατί οι άνθρωποι φαίνεται ότι σύχναζαν στην περιοχή αυτή από τη γεωμετρική εποχή μέχρι σήμερα, επομένως δεν μπορεί να αποδειχθεί ακόμη με βεβαιότητα σε ποια φάση ακριβώς χαράχθηκε το πλοίο.
Η παράσταση βρίσκεται 12 μέτρα πάνω από το σημερινό επίπεδο της θάλασσας, κοντά στο σημείο όπου τώρα φθάνει το πλοίο, στην περιοχή του σημερινού λιμανιού - που παλιότερα ήταν καρνάγιο - και σε μικρή απόσταση από την παλιά ακτογραμμή. Φαίνεται φυσικό να βρίσκεται μια παράσταση πλοίου σε ένα λιμάνι και μάλιστα όταν στο λιμάνι αυτό προφανώς έχουν αγκυροβολήσει καράβια ήδη από μυθικές εποχές, ενώ πολλοί λαοί και πολιτισμοί έχουν αφήσει ίχνη του περάσματος τους από το νησί.Ας δούμε όμως τι μας λέει η παράσταση της βραχογραφίας της Μύρινας, στηριζόμενοι στην επί τόπου μελέτη και σε παλιές φωτογραφίες, καθώς και σε συγκριτικό υλικό. Το θέμα αποτελείται από δέκα τουλάχιστον οριζόντιες παράλληλες εγχαράξεις -το σκαρί-, σε απόσταση 4.5-6 εκατοστών μεταξύ τους και από τουλάχιστον δεκατρείς, αν όχι δεκατέσσερις πλάγιες εγχαράξεις -τα κουπιά-σε απόσταση 7 εκατοστών μεταξύ τους. Ορισμένες πλάγιες γραμμές διασταυρώνονται με τις οριζόντιες, μερικές φθάνουν στη δεύτερη ή τρίτη (αρχίζοντας από κάτω) οριζόντια γραμμή, δεν μπορούμε όμως να βγάλουμε από αυτό το συμπέρασμα ότι υπήρχαν περισσότερες από μία σειρές κωπηλατών. Κωπήλατα ποντοπόρα πλοία έχουν απεικονισθεί στο Αιγαίο από την Πρώιμη Χαλκοκρατία, ενώ ιστιοφόρο φαίνεται ότι απεικονίσθηκε για πρώτη φορά στην Κρήτη στις αρχές της Μέσης Χαλκοκρατίας. Κωπήλατα πλοία όμως εξακολουθούν να υπάρχουν σε όλες τις εποχές, και μάλιστα από την Γεωμετρική έως την Ρωμαϊκή περίοδο κωπήλατα είναι κυρίως τα πολεμικά και κατεξοχήν οι κλασικές και ελληνιστικές τριήρεις και οι τύποι "γαλέρας" που προέκυψαν από αυτές τε-τριήρεις κ.λπ.). Το σκάφος που απεικονίζεται εδώ ήταν μεγάλο, αφού το κωπηλατούσαν τουλάχιστον είκοσι έξι κωπηλάτες, δεκατρείς τουλάχιστον από κάθε πλευρά. Κατά τους υπολογισμούς των μελετητών, το μήκος ενός πλοίου με τριάντα κουπιά πρέπει να έφθανε τα 25 μέτρα. Τα άκρα του σκάφους της Μύρινας, που θα βοηθούσαν πολύ στην ταύτιση του τύπου του πλοίου και άρα και στη χρονολόγηση του, είναι πολύ διαβρωμένα. Ανάλογα με την ερμηνεία που δίνει κανείς στα σπαράγματα που έχουν μείνει, μπορεί να θεωρήσει ως πλώρη το αριστερό ως προς τον θεατή άκρο. απ' ότι φαίνεται γωνιώδες, που ίσως σχηματίζει προεξοχή, και ως πρύμνη το δεξί, που παρουσίαζε καμπύλες γραμμές, χωρίς όμως να μπορεί να συμπεράνει κανείς με βεβαιότητα ότι απεικονιζόταν πηδάλιο, πράγμα που θα αποδείκνυε ότι πρόκειται όντως για πρύμνη. Αν αντιθέτως θεωρηθεί ότι τα άκρα προεκτείνονταν ακόμη συμπεριλαμβάνοντας μερικά ίχνη εγχαράξεων, η εικόνα (και η χρονολόγηση) μπορεί να αλλάξει.

Αν και υπάρχουν κάποιες ομοιότητες με ορισμένες παραστάσεις, μεταξύ άλλων και από αγγεία, είναι όμως γεγονός ότι το σκάφος αυτό δεν μπορεί μέχρι στιγμής να ταυτισθεί απόλυτα με κανένα γνωστό τύπο αιγιακού πλοίου, Πλοία με τριάντα περίπου κουπιά και ασύμμετρα άκρα απεικονίζονται ήδη από την Χαλκοκρατία. και τριακόντοροι, τύπος πλοίου που ο Ηρόδοτος θεωρούσε προγενέστερο της εποχής του, υπήρχαν στην Γεωμετρική και Αρχαϊκή εποχή. Η χρονολόγηση των χαραγμάτων είναι γενικά δύσκολη. Ακιδογραφήματα (Graffity) και πετρόγλυφα (petroglyfus) πλοίων της Μεσογείου έχουν μέχρι τώρα χρονολογηθεί στην Χαλκοκρατία και κυρίως στον 13ο και 12ο αιώνα π.Χ., αλλά προϋπάρχουν ήδη τουλάχιστον από την Πρώιμη Χαλκοκρατία και συνεχίζονται στους ιστορικούς χρόνους. Μαρτυρούνται σε τοίχους ναών και σπιτιών, σε ταφικές στήλες, σε πλάκες και σε φυσικούς βράχους. Βραχογραφίες με άλλα θέματα εκτός του πλοίου μαρτυρούνται σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, και σε γειτονικές χώρες, και συνήθως χρονολογούνται στην Εποχή του Σιδήρου (11ος-8οςαιώναςπ.Χ.) ή στην-όψιμη κυρίως- Χαλκοκρατία. Όσον αφορά την ερμηνεία των βραχογραφιών που παριστάνουν πλοία, η πρώτη ιδέα που έρχεται στο νου είναι η αναθηματική χρήση, με τον λατινικό όρο ex voto.
Είναι γεγονός ότι αφιερώματα που απεικονίζουν καραβιά, και μάλιστα σε ναυτικούς αγίους, όπως τον Άγιο Νικόλα, συνηθίζονται ακόμα και σήμερα σε παραθαλάσσιες περιοχές όπου η θάλασσα αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της καθημερινής ζωής αλλά και συνεχή κίνδυνο για τους ναυτικούς. Ήδη σε πολύ πρώιμες εποχές, ακιδογραφήματα. Γραπτές και εγχάρακτες, αλλά και τρισδιάστατες (ομοιώματα, ανάγλυφες ή ολόγλυφες) παραστάσεις ναυτικών θεμάτων, και μάλιστα πλοίων, διηγούνται ταξίδια ή εκφράζουν παράκληση στον θεό ή στους θεούς πριν από το ταξίδι, ή ευχαριστία για την ασφαλή επιστροφή,γιατί πέρασε η φουρτούνα ή γιατί το καράβι, το πλήρωμα και οι επιβάτες γλύτωσαν από τους πειρατές ή οι πολεμιστές νίκησαν ή επέζησαν.
Οι μεγάλοι κίνδυνοι των θαλάσσιων ταξιδιών στην προϊστορία και την αρχαιότητα γίνονται φανεροί από τα ναυάγια στο Αιγαίο και γενικότερα στην Ανατολική Μεσόγειο, τόσο τα λίγα προϊστορικά, όσο και τα πολυάριθμα των ιστορικών χρόνων (Κυρήνειας, Αλοννήσου κ.λ.π.). καθώς και από τη γνωστή γραπτή μαρτυρία της διήγησης για το ταξίδι του Αποστόλου Παύλου στις Πράξεις των Αποστόλων.
Εκτός από την αναθηματική, τη λατρευτική, ίσως μαγική, και την ταφική χρήση, είναι αλήθεια ότι ορισμένες παραστάσεις, και μάλιστα πρόχειρα φτιαγμένες, κυρίως ακιδογραφήματα. μπορεί να μην είχαν άλλο σκοπό από το να διασκεδάσουν την ανία ναυτικών ή απλών παρατηρητών, μερικές φορές ίσως και παιδιών, που περνούσαν απλώς την ώρα τους. μεταξύ άλλων σε μέρη από όπου είναι ορατή η θάλασσα.


Αν και χαράγματα πλοίων μαρτυρούνται σε διάφορες περιοχές και εποχές, πρέπει να τονίσουμε μερικές ιδιαιτερότητες της βραχογραφίας της Μύρινας. Καταρχήν, το μέγεθος:το μήκος της παράστασης είναι τουλάχιστον 2.20 μέτρα και το ύψος περίπου 1 μέτρο, ενώ το μήκος του λαξευμένου βράχου πάνω στην επιφάνεια του οποίου έχει χαραχθεί φθάνει τα 3.60 μέτρα. Στη συνεχεία, η τεχνική: δεν είναι απλό χάραγμα, αλλά σχεδόν ανάγλυφο, αφού το πλάτος των εγχαράξεων φθάνει σήμερα τα 2-3 εκατοστά και το βάθος τους, που θα ήταν πιθανόν μεγαλύτερο όταν χαράχθηκε η παράσταση, τα 1-2 εκατοστά. Κατόπιν, η περίοπτη θέση της δεν είναι τυχαίο ότι επιλέχθηκε η ίδια θέση για σύγχρονο σύνθημα: πάνω σε κατακόρυφη λαξευμένη επιφάνεια, ορατή από το λιμάνι, μερικά μέτρα ψηλότερα από το επίπεδο του, η παράσταση πρέπει να ήταν εντυπωσιακή και θα φαινόταν από ακόμη μεγαλύτερη απόσταση, αν μάλιστα σκεφθεί κανείς ότι προτού διαβρωθεί με το πέρασμα των αιώνων, το σχέδιο θα ήταν σαφέστερο και εντονότερο. Τέλος, το γεγονός ότι δεν πρόκειται για σύνολο πολλών παραστάσεων που συνυπάρχουν στον ίδιο βράχο, αλλά αντίθετα το χάραγμα είναι μοναδικό στη συγκεκριμένη περιοχή.

Η επιλογή της θέσης της βραχογραφίας του Κάστρου της Μύρινας δείχνει φυσικά σχέση με το λιμάνι και το τοπίο, θα μπορούσαμε ίσως να υποθέσουμε ότι ο λαξευμένος βράχος αποτελούσε σημάδι για τα πλοία, που θα τους έδειχνε την κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουν και σε ποιο σημείο μπορούν να αγκυροβολήσουν με ασφάλεια,όμως η παράσταση δεν διακρίνεται σήμερα από μεγάλη απόσταση από τη θάλασσα. Δεν αποκλείεται φυσικά το επίπεδο της θάλασσας και η διαμόρφωση της ακτής να ήταν διαφορετικά πριν από μερικές χιλιάδες χρόνια και η ορατότητα μεγαλύτερη από ένα πλοίο που έμπαινε στο λιμάνι. Άλλη ερμηνεία θα ήταν ότι το χαραγμένο πλοίο ήταν αφιέρωμα στους θεούς ή μαγική ευχή στο σημείο όπου έφθαναν και από όπου απέπλεαν τα καραβιά, ή ακόμη ότι απεικόνιζε συγκεκριμένο πλοίο, ίσως μυθικό:ας μην ξεχνάμε την Αργώ και τους Αργοναύτες που πέρασαν από τη Μύρινα ταξιδεύοντας για την Κολχίδα ή το πλοίο που έφερνε το ιερό φως από τη Δήλο.
Η παράσταση είναι μοναδική στο συγκεκριμένο σημείο και φαίνεται να έχει χαραχθεί ολόκληρη την ίδια χρονική στιγμή. Δεν πρόκειται για πολλαπλά -μέχρι και επικαλυπτόμενα- χαράγματα στον ίδιο χώρο για κάποιον η κάποιους από τους προαναφερόμενους λόγους κατά τη διάρκεια συχνών επισκέψεων ατόμων, ναυτικών η προσώπων που ενδεχομένως είχαν κάποια σχέση με τη θάλασσα και το λιμάνι, πράγμα που συμβαίνει σε άλλες περιπτώσεις. Επιπλέον, εκτός από τη μοναδικότητα της, το μέγεθος της βραχογραφίας και η επένδυση χρόνου και κόπου που είχε απαιτήσει η κατασκευή της δείχνουν ότι ήταν ιδιαίτερα σημαντική.
Δεν αποκλείεται βέβαια η επαναλαμβανόμενη επίσκεψη στη θέση αυτή. κοντά στο βαθμιδωτό λάξευμα που φέρει την παράσταση, και ανάμεσα σε διάφορες άλλες υποθέσεις αυτό μπορεί να γινόταν είτε για ανάμνηση ενός γεγονότος, είτε για να δοθούν "προσφορές θεότητες και να γίνει επίκληση σε ανώτερες δυνάμεις, και γενικότερα για να επιτελεσθούν τελετουργίες ή λατρείες, η κάποιο τυπικό σε σχέση με τη θάλασσα και τα πλοία.
Σε κάθε περίπτωση, η βραχογραφία της Μύρινας αποτελεί μνημειώδες έργο
. που θα ήταν φορτισμένο με ιδιαίτερη σημασία για ένα σύνολο ανθρώπων, και θα είχε κατασκευασθεί με συγκεκριμένο σκοπό: δεν πρόκειται για δείγμα τυχαίας ή περιστασιακής ενασχόλησης. Η μελέτη του συνόλου των λαξευμάτων και χαραγμάτων του Κάστρου, που είναι σε εξέλιξη και θα εντάξει το χάραγμα στο σύνολο αυτό, του οποίου αποτελεί αναπόσπαστο μέρος, ελπίζουμε ότι θα μας επιτρέψει, όταν ολοκληρωθεί, να σχηματίσουμε καθαρότερη εικόνα για τη λειτουργία και σημασία της βραχογραφίας του πλοίου στο λιμάνι της Μύρινας.
(Σ.Σ. Το άρθρο είναι αναδημοσίευση από το περιοδικό ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ τεύχος 80, Σεπτέμβριος 2001)

αρχή της σελίδας
αρχική σελίδαεπιστροφή στις ασκήσεις και άλλα