ΙΣΧΑΔΩΝ ΕΓΚΩΜΙΟΝ

ΑΝ ΜΑΣ ΕΛΕΓΑΝ, έτσι γι' αστείο, να αποδείξουμε τη συνέχεια του ελληνικού έθνους, γλώσσα και πολιτισμός, χρησιμοποιώντας ένα και μόνο φρούτο, τότε θα μπορούσα­με βέβαια να διαλέξουμε το ρόδι, ή το σταφύλι, αλλά θα ήταν καλύτερα να προτιμήσουμε το σύκο, που βέβαια ο Όμηρος όχι μόνο το ξέρει, αλλά και βάζει το Λαέρτη να τάζει του μικρού Οδυσσέα σαράντα συκιές - περισσότερες από κάθε άλλο δέντρο. Δεν είναι μόνο οι λέξεις σύκον, συκέα, συκολογώ, συκοφάντης πανομοιότητες στα αρχαία ελληνικά και στα νέα, είναι και οι εκφράσεις σύκα βασίλεια = βασιλικά και τα σύκα σύκα, την σκάφην σκάφην (λέγειν) μαρτυρημένες από πολύ νωρίς, είναι και η«λαογραφική»παράδοση για το σύκο πλούσια και ενιαία από τα χρόνια τα αρχαϊκά ως και σήμερα - ναι, ακόμα και οι «πονηροί» συμβολισμοί του: του μεν μεγα και παχύν, της δ' ήδυν το σύκον!(Αριστοφάνης, Ειρήνη 1349κ.).
Μη φοβηθείτε, ωστόσο, και δεν πρόκειται να αποδείξουμε εδώ την ελληνικότητα της Μακεδονίας από τα σύκα. Ένα «κείμενο» μόνο θα παραθέσουμε, για να γιορτάσουμε τη φετινή αυγουστιάτι­κη συγκομιδή. Είναι του αυτοκράτορα Ιουλιανού του παραβάτη, που κατοικοεδρεύοντας στη Δαμασκό έστειλε χάρισμα στο Σαραπίωνα εκατό ξερά σύκα, και συνόδεψε, όπως συνηθιζόταν, το δώρο του με ένα γράμμα:

Ιουλιανός Σαραπιώνι τω λαμπροτάτο
«Καθένας γιορτάζει τα πανηγύρια με τον τρόπο του, κι εγώ σον στέλνω, δώρο σημαδιακό για τη γλυκιά γιορτή, εκατό σύκα ξερά, ντόπια, μακροκοτσανάτα - υπόσχοντάς σου από το μέγεθος μικρή χαρά, από την ομορφιά ευχαρίστηση μεγάλη.
Ο Αριστοφάνης(απόσπ. 681 Κ. Α.) έχει τη γνώμη ότι, εκτός από το μέλι, τα σύκα είναι πιο γλυκά από κάθε τι άλλο· όμως το ξανασκέφτεται και λέει πως ούτε καν το μέλι δεν είναι από τα σύκα  πιο γλυκό - και ο Ηρόδοτος, ο συγγραφέας, όταν θέλησε να περιγράψει την αληθινή ερημιά, του έφτασε να πει [για τους Πέρσες -1,71] ότι «δεν έχουν μήτε σύκα να φάνε, μήτε άλλο κανένα αγαθό», σαν να μην υπάρχει άλλος αγαθός καρπός πάνω από τα σύκα, και σαν να μη χρειάζονται άλλο αγαθό, όσοι έχουν σύκα.
Ο Όμηρος πάλι, ο σοφός, επαινεί τους άλλους καρπούς για το μέγεθος, για το χρώμα ή την ομορφιά τους· μόνο στο σύκο αποδίδει ως ιδιότητα τη γλυκάδα, και το λέει:

[εκεί αχλαδιές, μηλιές χρυσόκαρπες, ρογδιές φυλλομανούνε, εκεί συκιές γλυκές κι ολόχλωρες ελιές θωρείς ολούθε]
(η 115 κ,, μετάφρ. Ν. Καζαντζάκης -1. Κακριδής).
Το μέλι το ονομάζει «κίτρινο», γιατί φοβάται μην του ξεφύγει και πει γλυκό κάτι που σε πολλούς τόπους συμβαίνει να πικρίζει. Μόνο λοιπόν στο σύκο αποδίδει την καλή φήμη που τον αξίζει, όπως και στο νέκταρ, γιατί είναι το μόνο πραγματικά γλυκό μέσα σε όλα τα άλλα.
Για το μέλι ο Ιπποκράτης λέει ότι η αίσθηση του είναι γλυκιά, αλλά η αφομοίωση του πικρή, και δεν αμφισβητώ το λόγο του, γιατί όλοι συμφωνούν ότι το μέλι παράγει χολή και μετατρέπει τους χυμού ςστο αντίθετο από την αρχική τους γεύση, γεγονός που ακόμα περισσότερο προδίνει ότι η φύση του είναι εξαρχής πικρή. (...) Αντίθετα, το σύκο δεν είναι γλυκό μόνο στη γεύση, αλλά και όταν αφομοιωθεί (ακόμα) καλύτερο. Είναι για τους ανθρώπους τόσο ωφέλιμο, ώστε ο Αριστοτέλης να το λέει αλεξιφάρμακο, που προστατεύει από κάθε ολέθριο δηλητήριο. Γι' αυτή του την ιδιότητα, άλλωστε, και όχι για άλλο λόγο, στα γεύματα προσφέρουν σύκα στην αρχή και πάλι σαν τελειώσουν: αντί για κάποιαν άλλη ιερή προστασία, τα σύκα αγκαλιάζουν τα φαγητά και εξουδετερώ­νουν τις βλαβερές επενέργειες.
Βέβαια, ότι το σύκο είναι αφιερωμένο στους θεούς, ότι σε κάθε θυσία μπορεί κανείς να το προσφέρει πάνω στο βωμό και ότι είναι καλύτερο από κάθε λιβανωτό, όταν πρόκειται να ετοιμάσει κανείς θυμίαμα - αυτά δεν είναι δική μου άποψη. Όποιος μελέτησε τα σχετικά, ξέρει ότι τούτη η γνώμη προέρχεται από άνθρωπο σοφό και ιεροφάντη.
Ο καλός μας Θεόφραστος στα νεανικά του παραγγέλματα (π.φυτών ιστορία2.1κκ)εκεί που γράφει πώς πολλαπλασιάζονται τα ετερόφυτα δέντρα και ποια δέχονται μεταξύ τους μπόλι, περισσότερο νομίζω από κάθε άλλο φυτό επαινεί τη συκιά, που πολλαπλασιάζεται με πολλούς και ποικίλους τρόπους, και μόνο αυτή σηκώνει εύκολα μπόλια από κάθε γένος. (...)
Τα άλλα φρούτα δεν κρατούν πολύ- χαλούν πάνω στο δέντρο. Μόνο το σύκο μπορεί να γυρίσει χρονιά και να βρεθεί δίπλα στα νέα που γεννιούνται. Αυτό που λέει ο Όμηρος για τους κήπους του Αλκίνοου, ότι οι καρποί γερνούν ο ένας πάνω στον άλλον, μπορεί για τα άλλα να πιστέψουμε ότι είναι ποιητικός μύθος-μονάχα για το σύκο κάτι τέτοιο θα συμφωνούσε με την αλήθεια, όπως τη βλέπουμε, γιατί μονάχα αυτό βαστά περισσότερο από όλους τους άλλους καρπούς.
Τέτοια είναι από τη φύση τους τα σύκα, μα πάλι εγώ πιστεύω ότι εδώ σε μας φυτρώνουν τα καλύτερα. Έτσι συμβαίνει το σύκο να είναι ο πιο τιμημένος μέσα στους άλλους καρπούς, και πάλι, μέσα στα σύκα, να είναι εδώ δικά μας τα πιο θαυμαστά. (...) Δεν είναι παράξενο να συμβαίνει αυτό στα μέρη μας. Πιστεύω ήταν ανάγκη τούτη η πόλη του Δία, στολίδι της Ανατολής (την ιερή μεγάλη λέω τη Δαμασκό!), όπως και σε όλα τα άλλα - π.χ. στην ομορφιά των ιερών και στο μέγεθος των ναών και στην ευκρασία των εποχών και στη χάρη των πηγών και στο πλήθος των ποταμών και στην ευφορία της γης- ξεπερνά μονάχη όλες τις πόλεις, έτσι και μόνη αυτή να φανεί άξια για την ύψιστη απόδοση ενός τόσο θαυμάσιου δέντρου.

Τούτη η συκιά δεν ανέχεται αλλαγές, μήτε και ξεπερνά τα όρια βλάστησης του τόπου. Υπακούοντας στο νόμο των επιχώριων φυτών, δε δέχεται να γεννηθεί σε αποικία. Νομίζω πως το χρυσάφι και το ασήμι φυτρώνουν απαράλλαχτα σε πολλούς τόπους, αλλά μονάχα εδώ η χώρα μας γεννά φυτό που δεν μπορεί αλλού να ευδοκιμήσει. Σαν τα εμπορεύματα που έρχονται από τις Ινδίες και σαν τα περσικά μετάξια, ή όσα γεννιούνται κι ανατρέφονται στη γη των Αιθιόπων, αλλά με το νόμο της εμπορίας μεταφέρονται παντού, έτσι και το ντόπιο σύκο, που δε φυτρώνει αλλού, παντού το στέλνουμε, και δεν είναι πόλη, δεν είναι νησί, όπου να μη φτάνει η θαυμαστή του χάρη. Στολίζει το βασιλικό τραπέζι, του κάθε δείπνου αποτελεί εγκαλλώπισμα σεμνό, και δεν υπάρχει μήτε τριφτό, μήτε στριφτό, μήτε ζυμωτό, μήτε άλλο (γλύκισμα) μαγειρευτό να συγκριθεί μαζί του. Τόσο μεγάλη η υπεροχή του απέναντι σε όλα τα άλλα εδέσματα που τρων στον κάθε τόπο.
Τα συνηθισμένα σύκα τρώγονται είτε χλωρά το αποκαλόκαιρο, είτε σαν ξεραθούν μόνο τα δικά μας μπορούν να αναλωθούν και με τους δυο τρόπους: είναι όμορφα να τα τρως από το δέντρο, και πολύ καλύτερα, όταν ξεραθούν. Αν πάλι θέλεις να τα χαρείς με το μάτι την ώρα της ακμής τους πάνω στα δέντρα - πώς κρέμονται με τα μακριά κοτσάνια σαν μπουμπούκια στο κάθε κλαρί, ή πώς ο καρπός τριγυρίζει το δέντρο σχηματίζοντας τοίχο στρογγυλό και καταφέρ­νει να δείχνει μιαν ομορφιά πάνω στην άλλη - θα έλεγες ότι κρέμονται σαν περιδέραιο γύρω στο λαιμό.
Η ιδιαίτερη πάλι τέχνη, που χρειάζεται για να διατηρηθούν ξερά, συναγωνίζεται την ευχαρίστηση της (άμεσης) κατανάλωσης. Βλέπεις, τούτα τα σύκα δεν τα ρίχνουν όλα μαζί στον ίδιο τόπο, ούτε και τα ξεραίνει ο ήλιος καταγής χυμένα, αλλά πρώτα τα μαζεύουν ήρεμα από το δέντρο με το χέρι, ύστερα τα κρεμούν στους τοίχους με βέργες ή ραβδιά αγκαθωτά. Έτσι ασπρίζουν αντικρίζοντας τον ήλιο, χωρίς να τα πειράζουν ζώα ή πουλιά, έχοντας σαν σωματοφύλακες τα αγκάθια.
Αυτά σου γράφω για τη γένεση, αυτά για την καρποφορία και τη γλύκα, αυτά για την προετοιμασία και την απόλαυση των σύκων, σε τούτο το γράμμα παίζοντας για σένα!»
Ρητορικό «παιχνίδι» ήταν λοιπόν για τον αυτοκράτορα αυτός ο  έπαινος των δαμασκηνών σύκων, όπως «παίγνιον» ήταν και για το Γοργία το «Ελένης εγκώμιον», ρητορικά παιχνίδια και όσα ακόμα «εγκώμια» ξέρουμε να έχουν γραφτεί στα ελληνιστικά, ρωμαϊκά, βυζαντινά και νεότερα χρόνια - ανάμεσά τους και ένα παπυρικό «Ισχάδων εγκώμιον» απ’ όπου δανειστήκαμε τον τίτλο.

Διαλέγει, μεταφράζει και σχολιάζει ΦΑΝΗΣ I. ΚΑΚΡΙΔΗΣ